سنگهای سیستینی کلیه یا بیماری سیستینوری

سیستینوری چیست؟

سیستینوری یک بیماری کلیوی ارثی است که باعث ایجاد مشکلاتی در باز جذب چند اسید آمینه (یک واحد سازنده پروتئین)  از کلیه  به نامهای آرژنین ،اورنتین ،لیزین و سیستین می شود.از بین اینها سیستین در آب محلول نیست و در ادرار انباشته می شود و کریستال هایی را تشکیل می دهد که در نهایت می تواند به سنگ کلیه تبدیل شود. سنگ کلیه مکرر می تواند به خود کلیه ها آسیب برساند و در نهایت منجر به نارسایی کلیه شود، اگرچه این اتفاق نادر است.

بیماریهای ارثی متعددی باعث سنگ سازیهای مکرر در کلیه میشوند که از بین آنها سیستینوری  شایعترین آنها هستند. 5 تا 7 درصد از سنگهای ادراری در کودکان و یک تا دو  درصد از سنگ های کلیوی  در بزرگسالان به دلیل سیستینوری است.

سیستینوری در افراد سفیدپوست شایع تر است و اگرچه احتمال ابتلای مردان و زنان یکسان است، مردان تمایل به شکل شدیدتری از این بیماری دارند.

توجه: سیستینوری یک بیماری متفاوت با سیستینوز است .سیستینوز یک بیماری متابولیک با درگیری چند ارگانی مانند درگیری چشم ،کبد،تیرویید و… میباشد.

علائم و نشانه های سنگهای سیستینی  چیست؟

هرچند در اکثر موارد سنگ سازی در این بیماران در کودکی و سنهای زیر ده سال شروع میشود ولی شروع سنگ سازی در دهه های سوم و چهارم زندگی هم گزارش شده است.

در کودکان و بزرگسالان، شایع ترین علائم سیستینوری مربوط به سنگ کلیه است. اینها شامل درد در ناحیه کمر یا کشاله ران (کولیک کلیوی) است که می تواند به صورت موجی بیاید و از بین برود و از خفیف تا شدید متغیر باشد.گاه به دنبال مشاهده خون در ادرار تشخیص داده میشود.عفونت‌های دستگاه ادراری (UTIs)، که ممکن است باعث ایجاد درد در هنگام دفع ادرار شوند، نیز شایع هستند.

تعداد و اندازه سنگ کلیه متفاوت است. برخی از افراد در طول عمر خود فقط چند سنگ و علائم کمی دارند، در حالی که برخی دیگر چندین سنگ جدید در سال دارند.

در تعدادی ازاین بیماران سنگ سازیهای مکرر باعث نارسایی مزمن کلیه میشود.

در چه مواقعی باید به سیستینوری به عنوان علت سنگ سازی شک کرد؟

سنگ سازی های مکرر

سنگهای متعدد یا بزرگ یا شاخ گوزنی

سابقه سنگ سازی در خانواده

سنگ سازی از سنین پایین

سیستینوری چگونه تشخیص داده می شود؟

سیستینوری معمولاً با آنالیزسنگ کلیه که دفع شده و از بدن خارج شده است، تشخیص داده می شود تا ببینیم آیا از سیستین تشکیل شده است یا خیر. در صورت در دسترس نبودن سنگ  می توان از آزمایش سیستین ادرار24 ساعته استفاده کرد، زیرا سطح بالایی از سیستین و سایر اسیدهای آمینه در ادرار وجود خواهد داشت.وجود کریستالهای ادراری  شش گوش سیستین یا مثبت شدن تست نیتروپروساید ادرار که به صورت تغییر رنگ ارغوانی در صورت وجود سیستین در ادرار خود را نشان میدهد نیز تشخیصی است .در صورت مشکوک بودن تشخیص علیرغم روشهای یاد شده ،میتوان از تست ژنتیک استفاده کرد.

گاهی سیستینوری از دوران قبل از تولد به صورت جنین با کلیه های بزرگ و با اکوژنیسیتی بالا خود را نشان میدهد.

ممکن است علاوه بر آزمایشات فوق به آزمایشات تکمیلی  خون برای بررسی عملکرد کلیه ها و/یا آزمایش ادرار برای بررسی علائم آسیب کلیه  یا املاح دیگر ادرار نیاز شود .

آیا سیستینوری سایر قسمت های بدن را تحت تأثیر قرار می دهد؟

معمولا در سیستینوری درگیری سایر ارگانهای بدن دیده نمیشود .فقط در یک نوع سیستینوری که دوژن مجاور هم دچار جهش میشوند سیستینوری با شلی همراه میشود.این کودکان ممکن است بسیار شل ، با قدرت عضلانی ضعیف (هیپوتونی) و کاهش رشد باشند.

آیا سیستینوری در خانواده ها دیده می شود؟

سیستینوری یک بیماری ارثی است بنابراین می تواند در خانواده ها ایجاد شود. این بیماری در اثر تغییر یا جهش در یکی از دو ژن SLC3A1 یا SLC7A9 ایجاد می شود. معمولاً زمانی به ارث می رسد که هر دو والدین یک نسخه از ژن معیوب را منتقل کنند.هر کسی دو نسخه از این ژن ها دارد، یکی از هر والدین.افراد سالم دو نسخه معمولی دارند.افراد حامل ژن یک نسخه دارند که به طور معمول کار می کند و یک نسخه که کار نمی کند. حامل ها معمولاً سالم هستند زیرا نسخه معمولی هنوز هم می تواند کار خود را انجام دهد. با این حال، آنها هنوز هم می توانند سیستینوری را به فرزند خود منتقل کنند.

در افراد مبتلا به سیستینوری، هیچ یک از نسخه های ژن به درستی کار نمی کند. و دو ژن معیوب هر کدام از یک والد به کودک به ارث میرسد، این الگو را توارث غیر جنسی مغلوب می نامند.

به ندرت و در بعضی از جهشهای ژنی ، توارث غیرجنسی غالب است وتنها یک کپی از ژن معیوب برای ایجاد سیستینوری کافی است. در این مورد، فرد مبتلا به سیستینوری پنجاه درصد شانس دارد که این بیماری را به فرزند خود منتقل کند.

در حال حاضر مشخص نیست که چرا در الگوهای وراثتی تفاوت وجود دارد یا چرا برخی از افراد مبتلا به سیستینوری سنگ تشکیل می دهند و برخی دیگر اینگونه نیستند.

سنگهای سیستینی  چگونه درمان می شود؟

در حال حاضر درمان قطعی برای سیستینوری وجود ندارد، بنابراین تمرکز بر روی نگه داشتن سیستین در حد محلول در ادرار است تا کریستال  تشکیل نشود .این می تواند توسط:

رقیق نگه داشتن ادرار با نوشیدن مقدار زیادی آب (چهار تا پنج لیتر در روز)

کاهش مصرف نمک.

قلیایی کردن ادرار:این کار را می توان با کاهش میزان مصرف گوشت و با افزایش مصرف میوه و سبزیجات در رژیم غذایی انجام داد. داروهای قلیایی کننده نیز ممکن است تجویز شوند.پی هاش ادرار باید بین 7 تا 8 نگه داشته شود.

تغییرات رژیم غذایی فقط باید با توصیه و نظارت یک متخصص تغذیه کلیه انجام شود

داروهای باند کننده :مانند پنی‌سیلامین یا tiopronin. در صورت ادامه تشکیل سنگ علیرغم تمهیدات ذکر شده ممکن است این موارد تجویز شود. آنها با اتصال به سطح  کریستال سیستین کار می کنند تا سیستین بیشتری روی آن ساخته نشود و به سنگ تبدیل نشود.در صورت تجویز این داروها پزشک عوارض احتمالی دارو را به دقت پایش میکند.

کاپتوپریل:هرچند کاپتوپریل یک داروی کاهنده فشار خون است ولی به علت خاصیت باند شوندگی با کریستال سیستین در لوله های کلیه باعث افزایش حل شوندگی سیستین شده در نتیجه سنگ سازی را کم میکند.

داروهای کمکی دیگر :سلنیوم ،آلفا لیپولیک اسید،تولواپتان وتعدادی داروهایی که در حال انجام مطالعات بالینی بر روی آنها میباشند و هنوز به مارکت راه پیدا نکرده اند.

ژن درمانی : در فاز مطالعات حیوانی میباشد.

جراحی

سنگ‌های کلیه کوچک می‌توانند با درد کم یا بدون درد از طریق ادرار دفع شوند و ممکن است فقط نیاز به نظارت با سونوگرافی کلیه برای بررسی محل آنها داشته باشند. با این حال، سنگ های بزرگ ممکن است نیاز به جراحی داشته باشند، به خصوص اگراحتمال خطر ایجاد انسداد در کلیه و آسیب طولانی مدت داشته باشد.

روش های مختلفی وجود دارد که می توان سنگ ها را بسته به اندازه و محل آنها جدا کرد:

سنگ شکنی – با فرستادن امواج صوتی از روی پوست به کلیه  برای شکستن سنگ ها به قطعات کوچکتر استفاده می کنند که می توانند از طریق ادرار دفع شوند.

آندوسکوپی مجاری ادرار – شامل عبور دادن یک “تلسکوپ” فیبر نوری انعطاف پذیر به نام آندوسکوپ از سیستم ادراری برای دیدن مستقیم سنگ است. ابزارهای ویژه ای که در آندوسکوپ تعبیه شده است برای گرفتن یا شکستن سنگ استفاده می شود.

جراحی باز – برای برداشتن سنگ به ندرت مورد نیاز است.

جلوگیری از آسیب کلیه

آسیب کلیه را می توان با حفظ یک سبک زندگی سالم کاهش داد. به عنوان مثال:

از سیگار کشیدن خودداری کنید. سیگار به رگ های خونی کلیه ها آسیب می رساند و آسیب کلیه را تسریع می کند.

فشار خون را کنترل کنید. فشار خون بالا به کلیه ها آسیب می رساند و خطر سکته و بیماری های قلبی را افزایش می دهد. بنابراین فشار خون باید به طور مرتب چک شود. این را می توان در خانه با دستگاه فشار خون دیجیتال انجام داد.

یک رژیم غذایی متعادل بخورید. بسیار مهم است که مقدار نمک را در رژیم غذایی محدود کنید، زیرا نمک بیش از حد می تواند باعث فشار خون بالا شود.

به طور منظم ورزش کنید. این می تواند به کنترل فشار خون کمک کند.

اگر نارسایی کلیه رخ دهد، دیالیز یا پیوند مورد نیاز خواهد بود، اما این بسیار نادر است. در صورت نیاز به پیوند، سیستینوری در کلیه جدید تکرار نمی شود.

اکثر افراد مبتلا به سیستینوری می توانند زندگی عادی داشته باشند، اما برای جلوگیری از هر گونه عارضه نیاز به نظارت منظم دارند.

دکتر زهرا پورنصیری ،نفرولوژیست کودکان