پتاسیم یکی از مهم‌ترین الکترولیتهای بدن است که نقش حیاتی در عملکرد سلول‌ها، بافت‌ها و اندام‌های مختلف ایفا میکند. این عنصر عمدتاً درون سلول‌ها قرار دارد و برای حفظ تعادل مایعات، تنظیم فشار خون، انتقال پیام‌های عصبی، انقباض عضلات، به‌ویژه عضله قلب، و عملکرد صحیح کلیه‌ها ضروری است. مقدار طبیعی پتاسیم خون معمولاً بین ۳.۵ تا ۵.۰ میلی‌اکی‌والان در لیتر است. هرگونه اختلال در این محدوده میتواند عوارض جدی و گاهی تهدیدکننده حیات ایجاد کند.
هیپوکالمی یا پتاسیم پایین
هیپوکالمی یا پتاسیم پایین زمانی اتفاق می‌افتد که غلظت پتاسیم خون کمتر از ۳.۵ mEq/L باشد. این وضعیت ممکن است در اثر از دست دادن پتاسیم از طریق ادرار (مثلاً در اثر مصرف داروهای مدر مانند فوروزماید یا تیازیدها)، اسهال شدید، استفراغ مکرر، یا در برخی اختلالات هورمونی مانند سندرم کوشینگ رخ دهد. همچنین سوءتغذیه یا مصرف ناکافی پتاسیم نیز ممکن است عامل باشد. یکی از بیماریهای که پتاسیم شدیدا پایین دارند سندرم ژنتیکی بارتر است .که با شن ریزه ،نفروکلسینوز یا رسوب کلسیم در کلیه و گاها کری همراه است.علائم هیپوکالمی شامل ضعف عضلانی، گرفتگی عضلات، یبوست، ضربان نامنظم قلب (آریتمی)، و در موارد شدید، فلج و ایست قلبی است.
هیپرکالمی یا پتاسیم بالا
هیپرکالمی یا پتاسیم بالا زمانی رخ می‌دهد که سطح پتاسیم خون بالاتر از 5.5 mEq/L باشد. این حالت اغلب در بیماران مبتلا به نارسایی کلیه دیده میشود، زیرا کلیه‌ها توانایی کافی برای دفع پتاسیم اضافی را ندارند. همچنین مصرف زیاد پتاسیم (مثلاً از طریق مکمل‌ها یا رژیم غذایی)، اسیدوز متابولیک، یا استفاده از داروهایی مانند مهارکننده‌های آنژیوتانسین (ACEIs)، اسپیرونولاکتون یا آمیلوداید نیز میتواند باعث افزایش پتاسیم خون شود. هیپرکالمی میتواند بدون علامت باشد یا علائمی مانند ضعف، بی‌حسی، فلج و خطرناک‌تر از همه، آریتمی‌های قلبی شدید (مانند فیبریلاسیون بطنی) ایجاد کند که ممکن است منجر به ایست قلبی شود.
برای پیشگیری و درمان اختلالات پتاسیم، تشخیص سریع و بررسی علت زمینه‌ای ضروری است. درمان هیپوکالمی ممکن است شامل تجویز مکمل پتاسیم خوراکی یا تزریقی باشد، در حالی که درمان هیپِرکالمی ممکن است شامل محدودیت پتاسیم در رژیم غذایی، استفاده از رزین‌های تبادل یونی مانند Kayexalate، تزریق گلوکز و انسولین برای وارد کردن پتاسیم به داخل سلول‌ها، و در موارد شدید، دیالیز فوری باشد.
در مجموع، تعادل پتاسیم در بدن بسیار حساس و حیاتی است و حتی تغییرات کوچک در آن میتواند پیامدهای بالینی قابل‌توجهی داشته باشد. بنابراین، پایش منظم سطح پتاسیم در بیماران در معرض خطر، به‌ویژه بیماران کلیوی، قلبی و بستری، اهمیت بالایی دارد.
در این مقاله به تفصیل در مورد غذاهای سرشار از پتاسیم و در عین حال غذاهایی که پتاسیم پایین دارند اشاره شده هست ، که میتواند در بیمارانی که دچار اختلالات پتاسیم هستند مورد استفاده قرار بگیرد.
غذاها از نظر میزان پتاسیم موجود در آنها به سه دسته‌ی کم‌پتاسیم، متوسط پتاسیم و پرپتاسیم تقسیم می‌شوند.
غذاهای کم‌پتاسیم
غذاهای کم‌پتاسیم، آن‌هایی هستند که کمتر از ۱۵۰ میلیگرم پتاسیم در هر ۱۰۰ گرم دارند. از جمله این غذاها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: سیب پوست‌کنده، انگور، خیار، کدو سبز، کاهو، پیاز، برنج سفید پخته و نان سفید.
غذاهای با پتاسیم متوسط
غذاهای با پتاسیم متوسط معمولاً بین ۱۵۰ تا ۲۵۰ میلیگرم پتاسیم در هر ۱۰۰ گرم دارند. این دسته شامل موادی مانند پرتقال کوچک، توت‌فرنگی، هویج پخته، نخود سبز پخته، ذرت پخته، سیبزمینی آب‌پز که آب آن دور ریخته شده، و ماکارونی پخته است.
غذاهای پرپتاسیم
غذاهای پرپتاسیم بیشتر از ۲۵۰ میلیگرم پتاسیم در هر ۱۰۰ گرم دارند. در این دسته می‌توان به موز، آووکادو، گوجه‌فرنگی، اسفناج پخته، سیبزمینی تنوری یا سرخ‌شده، انواع حبوبات مانند لوبیا و عدس، خشکبار مانند کشمش، خرما و زردآلو خشکشده، شیر و ماست، آب پرتقال طبیعی و ماهی‌هایی مانند سالمون و تون اشاره کرد.
بیماران با نارسایی کلیوی یا سایر بیمارانی که نیاز به محدودیت دریافت پتاسیم دارند ،بهتر است با دکتر تغذیه در این زمینه مشاوره نمایند .چون میزان مصرف پتاسیم روزانه آنها باید با توجه به سن و جنس و حجم ادرار و نوع بیماری تنظیم گردد.
ده گزینه عالی سرشار از پتاسیم
در صورت کارکرد طبیعی کلیه ها، افزایش مصرف پتاسیم در کنترل بهتر فشار خون بالا مفید میباشد،که در زیر به چند غذای سرشار از پتاسیم به تفصیل اشاره شده است.
موز
موز یکی از شناختهشدهترین منابع پتاسیم است. یک موز متوسط حدود **۴۲۲ میلیگرم** پتاسیم دارد که تقریباً ۹٪ از نیاز روزانه بدن را تأمین میکند. این میوه همچنین منبع خوبی از فیبر، ویتامین C و ویتامین B6 است.
سیب زمینی شیرین
سیبزمینی شیرین نهتنها خوشمزه است، بلکه یک منبع عالی پتاسیم محسوب میشود. یک عدد سیبزمینی شیرین پختهشده با پوست حدود **۵۴۱ میلیگرم** پتاسیم دارد. این ماده غذایی همچنین سرشار از بتاکاروتن، ویتامین A و فیبر است.
اسفناج
اسفناج یکی از مغذیترین سبزیجات برگدار است. یک فنجان اسفناج پختهشده حاوی **۸۳۹ میلیگرم** پتاسیم است. علاوه بر این، اسفناج منبع خوبی از آهن، کلسیم و ویتامین K میباشد.
آووکادو
آووکادو میوهای پرچرب اما سالم است که پتاسیم بالایی دارد. نصف یک آووکادو حدود **۴۸۷ میلیگرم** پتاسیم دارد. این میوه همچنین سرشار از چربیهای سالم، فیبر و ویتامین E است.
لوبیا سفید
لوبیا سفید یکی از بهترین منابع پتاسیم در میان حبوبات است. یک فنجان لوبیا سفید پختهشده حدود **۸۲۹ میلیگرم** پتاسیم دارد. این ماده غذایی همچنین پروتئین و فیبر بالایی دارد و برای سلامت قلب مفید است.
ماهی سالمون
سالمون نهتنها منبع عالی امگا-۳ است، بلکه پتاسیم بالایی نیز دارد. یک فیله سالمون (حدود ۱۵۴ گرم) حاوی **۶۸۴ میلیگرم** پتاسیم است. مصرف این ماهی برای سلامت قلب و مغز بسیار مفید است.
نارگیل
آب نارگیل یک نوشیدنی طبیعی و سرشار از پتاسیم است. یک فنجان آب نارگیل حدود **۶۰۰ میلیگرم** پتاسیم دارد. این نوشیدنی همچنین الکترولیتهای مفیدی دارد که برای ریکاوری بعد از ورزش مناسب است.
کدو حلوایی
کدو حلوایی یک ماده غذایی کمکالری اما سرشار از پتاسیم است. یک فنجان کدو حلوایی پختهشده حدود **۵۸۲ میلیگرم** پتاسیم دارد. این ماده غذایی همچنین منبع خوبی از ویتامین A و فیبر است.
ماست
ماست طبیعی (بدون شیرینکننده) یک منبع عالی پتاسیم و پروبیوتیک است. یک فنجان ماست کمچرب حدود **۵۷۳ میلیگرم** پتاسیم دارد. مصرف ماست برای سلامت گوارش و استخوانها مفید است.
گوجه فرنگی خشکشده
گوجه فرنگی خشکشده یکی از غلیظترین منابع پتاسیم است. نصف فنجان گوجه خشکشده حدود **۹۲۵ میلیگرم** پتاسیم دارد. این ماده غذایی همچنین سرشار از لیکوپن، یک آنتیاکسیدان قوی، است.
نتیجه گیری
مصرف کافی پتاسیم برای حفظ سلامت بدن ضروری است. با گنجاندن مواد غذایی مانند موز، سیبزمینی شیرین، اسفناج، آووکادو و لوبیا سفید در رژیم غذایی خود، میتوانید از کمبود پتاسیم جلوگیری کنید. اگر مشکلات کلیوی دارید یا داروهای خاص مصرف میکنید، قبل از افزایش مصرف پتاسیم با پزشک خود مشورت کنید
دکتر زهرا پورنصیری ،متخصص کودکان و فوق تخصص کلیه
در صورت نیاز به مشاوره یا دریافت نوبت با شماره 09386282527 تماس حاصل فرمایید.
بدون دیدگاه