فشار خون بالا در کودکان

فشار خون بالا در کودکان

در موقع معاینه و گرفتن فشارخون کودک و نوزاد در مطب سوالی که والدین با تعجب میپرسند اینست که” مگر بچه ها هم فشار خون دارند ؟!”. این سوال به اندازه اینکه بپرسیم مگر نوزادان هم قلب دارند عجیب است .چرا که فشار خون از مهمترین علایم حیاتی هر موجود زنده است وبرای انتقال گلبول قرمز حاوی اکسیژن به تمام احشائ بدن نیاز به انقباض و تون متعادل در عروق خونی وجود دارد که آنرا با اندازه گیری فشار خون میسنجیم. در صورتی که فشار خون  بیش از چند دقیقه پایین باشد، کمبود اکسیژن با عت آسیب به مغز و سایر ارگانها ی بدن ودر نهایت مرگ  میشود.و از طرفی بالا بودن فشارخون که نشانه انقباض بیش از حد جدار عروق است باعث میشود که حجم کافی خون دررگها بخصوص مویرگها برای تغذیه بافتهای بدن وجود نداشته باشد و این امر هم یک کمبود اکسیژن مزمن با عوارضی که در بالا ذکر شد ایجاد میکند.

از چه سنی باید فشار خون کودک را اندازه بگیریم ؟

در کودکان سالم بدون سابقه هیچ گونه بیماری یا سابقه بستری و رشد نرمال از سه سالگی به بعد باید سالی یکبار فشار اندازه گیری شود.

ولی در کودکانی که با وزن پایین یا نارس بدنیا امده اند یا سابقه بستری داشته یا هر گونه بیماری زمینه ای کلیوی یا غیر کلیوی مثل چاقی اختلال تکامل  ،تشنج،بیماری کبدی یا  قلبی،مشکلات هورمونی و… دارند یا اضافه وزن خوبی ندارند حتی در قبل از سه سالگی و در اولین ویزیت توسط پزشک معالج نیاز به اندازه گیری فشار خون دارند. این امر برای کودکانی که یک علامت بالینی مزمن تشخیص داده نشده هم دارند صدق میکند فرضا مثل استفراغهای مزمن یا شکم دردهای مزمن و….

آیا خود  والدین میتوانند فشارخون کودک را در منزل اندازه بگیرند ؟

 

 

به چند  دلیل این کار غالبا نتایج درستی بدنبال نخواهد داشت : یکی اینکه برای هر سنی نیاز به دستگاه فشارسنج با سایز متناسب با جثه و دوربازوی کودک میباشد که بجز در مطب متخصص کودکان و بیمارستان پیدا نمیشود .دستگاه های فشارسنج جیوه ای یا عقربه ای  متداول برای سن بزرگسالی تهیه شده و برای کودک مناسب نیست و فشار خون کودک را پاییتر از معمول نشان میدهد.دستگاه فشار خون دیجیتالی نیز برای سایز مچ یا دور بازوی بزرگسالان طراحی شده است.

از طرفی حتی اگر دستگاه فشارسنج با سایز مناسب تهیه شودنیاز به رعایت نکات بسیاری در حین گرفتن فشاروجود دارد از قبیل پوزیشن کودک، سطح قرار گرفتن دست ،طرز بستن کاف دستگاه دور بازو و موارد تکنیکال مهم دیگر که نیاز به آموزش قبلی و تجربه دارد.

مهمتر از همه اینها تفسیر فشار خون اندازه گیری شده است که نیاز به مراجعه به جدولهای مفصلی دارد که اغلب  والدین نمیتواند به آن دسترسی پیدا کنند.در این جدولها مقادیر فشار خون بر حسب سن ،جنس و قد کودک ذکر شده است.

منظور از فشار سیستول و فشار دیاستول چیست و کدام مهمتر است ؟

واحد اندازه گیری فشار خون میلی متر جیوه است .فشار خون با دو عدد حداکثر و حداقل نشان داده میشود  فرضا 80/120

عدد بالاتر یا فشار خون سیستول فشارخون عروق در حین انقباض قلب و فشار خون پایین تر یا فشارخون دیاستول فشارخون عروق در حین استراحت قلب است.هر دو فشار خون اهمیت دارد و اگرهر کدام  بالاتر از میزان مشخص برای آن سن و جنس و قد باشد پر فشارخونی تلقی میشود و نیاز به بررسی دارد.

علایم فشار خون بالا درکودکان چیست و آیا فشار بالا در کودکان میتواند بدون علامت باشد ؟

بله .فشارخون بالا که به قاتل خاموش هم شهره است میتواند به آرامی و بدون علامت باعث آسیب جدی به سلامتی فرد بشود .یا برعکس میتواند بسیار پرسرو صدا به صورت تشنج ، کاهش سطح هوشیاری ،نارسایی قلبی ،نارسایی کلیوی،سکته مغزی و…خودش را نشان بدهد.

ازعلایم مزمنفشار خون بالا سردرد ،بی قراری ،خونریزی بینی ، تپش قلب، تنگی نفس، خستگی ،سرگیجه،گرگرفتگی یا تاری دید میباشد.در کودکان کم سن فشار بالا باعث عدم وزن گیری مناسب میشود.

البته لازم به تذکر است گاه علایم فشار خون بالا بر روی علایم  بیماری زمینه ای سوار میشود و ترکیبی از علایم پیچیده برای بیمار ایجاد میکند.

اگر در مطب پزشک کودک ما تشخیص فشار خون بالا برای کودک داد آیا نیاز به بستری وجود دارد ؟

 علیرغم رعایت  تمام نکاتی که در اندازه گیری فشار خون در کودک مهم است و در بالا به آنها اشاره شد،اندازه گیری فشار خون کودکان در مطب در کودکان کم سن و بی قرار خالی از اشتباه نیست .چرا که فشار خون میتواند در حین گریه و اضطراب  به صورت کاذب بسیار بالا برود .به این پدیده پرفشارخونی روپوش سفید گفته میشود.پس حتما این سوال برای شما مطرح میشود که چگونه آنرا از پرفشارخونی واقعی افتراق دهیم .یکی از راهها اینست که حتی الامکان فشار خون کودک در خواب اندازه گرفته شود.

راه دیگر استفاده از مونیتور ۲۴ ساعته فشار خون است. در این حالت یک کاف فشار خون که به دستگاه ثبت کننده فشار وصل است به بازوی بچه بسته میشود و در طی۲۴ ساعت هر نیم ساعت به طور خودکار کاف دستگاه باد وسپس  خالی میشود و فشار خون سیستول و دیاستول در دستگاه ثبت کننده که به گردن کودک اویزان است ثبت میشود.بعد از ۲۴ ساعت دستگاه از دست کودک باز میشود و نمودار ثبت شده توسط پزشک رویت و تفسیر میشود.مزیت این دستگاه اینست که بدون دخالت پزشک یا فرد دیگر و در تمام حالتها مثل خواب ،بیداری ، فعالیت و….فشار خون را ثبت میکند.

در هر حال اگر در ویزیت بیمار در مطب فشارخون در حد خفیف یا متوسط  باشد و همراه با علایم حاد  پرفشاری نباشد پزشک برای تکرار اندازه گیری فشار خون با فاصله یک یا دو هفته ای در مطب یا مونیتور ۲۴ ساعته فشارخون با دستگاه درمنزل تصمیم گیری خواهد کرد.و سپس اگر این مشکل تایید شد بررسیها تشخیصی را شروع خواهد کرد.ولی اگر فشار خون بسیار بالا باشد یا علامت حادی مثل سردرد شدید تاری دید، خون دماغ ….وجود داشته باشد پزشک اقدام به  بستری بیمار و کنترل اولیه فشار خون خواهد کرد.

 

با توجه به شیوع پرفشارخونی در خانواده ما علت پرفشار خونی در کودک ما میتواند ارثی باشد ؟

فشار خون دو نوع دارد:فشار خون اولیه و ثانویه .نکته مهم در همینجاست به این ترتیب که برعکس بزرگسالان که اکثرا فشار خون اولیه به علت تصلب شریان دارند در کودکان اغب فشار خونهای بالا در زمینه یک بیماری کلیوی  و گاه قلبی یا هورمونی یا متابولیک میباشد.و هر چند که بعضی از این بیماریها میتواند ارثی باشد ولی با فشار خون ارثی شما که در بزرگسالی به علت تصلب شرایین ایجاد شده فرق میکند.به همین دلیل است که فشاربالا در کودکان جدی تر گرفته میشود و بررسیهای مفصل نیاز دارد.

چه بیماریهایی باعث فشارخون بالا در کودکان میشوند ؟

مثل سایر بیماریها در کودکان بسیار بستگی به سن دارد. در کودکان کم سن تر در اکثر موارد مقصر اصلی کلیه است و باید در درجه اول سلامت کلیه بررسی شود.تنگی عروقی ،اختلالات هورمونی که یک هورمون یا تجمع یک ماده نابجا باعث باز جذب اب و سدیم به مقدار زیاد از لوله ها کلیه میشود یا باعث انقباض بیش از حد عروق میشود، توده های ترشح کننده هورمونها از علل دیگر میباشد .همانطور که سن بالاتر میرود علل ارثی و هورمونی و متابولیک کم رنگتر میشود و علل دیگر مثل چاقی،سیگار،استفاده از مواد روانگردان ،دیابت و فشارخون اولیه جای علتهای قبلی را میگیرد.

لازم به تذکر است استفاده حتی یک دوز از آمفتامین معروف به شیشه میتواند فشارهای بسیار بالا و حتی خونریزی مغزی ایجاد کند.

چه بررسیهای باید برای کودک مبتلا به پرفشاری خون  انجام شود؟

با توجه به مطالب بالا و تنوع علل منجر به پرفشارخونی در کودکان طبیعی است که نیاز به بررسیها ی متعددی باشد. بنابر این باید برای این منظور با پزشک همکاری نمایید.علاوه بر یکسری ازمایشات اولیه از جمله ازمایشات خون برای کارکرد کلیه الکترولیت و املاح سرم ،گاز خونی ،ازمایشات هورمونی ،قند و چربی و اسید اوریک و ازمایشات ادرار ۲۴ ساعته هم چنین تصویر برداری های متعدد از جمله سونوی کلیه ،گاه اسکن هسته ای و حتی سی تی انژوگرافی عروق کلیه یا انژیوگرافیلازم میشود.

از انجا که فشار خون بالای مزمن باعث بزرگی بطن چپ میشود و از طرفی یکسری بیماریهای قلبی خود باعث پرفشار خونی میشوند مشاوره قلب و انجام اکوی قلب در برنامه بررسی این کودکان وجود دارد .مشاوره چشم پزشکی برای دیدن شبکیه و اثرات احتمالی فشارخون روی عروق آن از جمله موارد دیگری است که باید انجام شود.

 

آیا برای درمان فشار خون بالا در کودکان درمان قطعی وجود دارد یا مانند اکثر بزرگسالان نیاز به مصرف دارو برای تمام عمر دارند ؟

نکته امید بخش درپرفشارخونی  کودکان اینست که در بسیاری از موارد با یافتن علت زمینه ای و رفع آن میتوان فشار خون کودک را درمان قطعی کرد.در حالی که در پرفشارخونی اولیه فرد محکوم به استفاده مادام العمر از داروهای فشار خون است.

 کودکی که مبتلا به پرفشارخونی است میتواند ورزش کند ویا در مسابقات ورزشی شرکت کند ؟

کلا انجام ورزش برای کنترل بهتر فشار خون بسیار مفید است و توصیه ما روزی ۳۰ دقیقه یا هفته ای سه بار هر بار یکساعت ورزش هوازی برای این کودکان میباشد.ولی برای انجام ورزش های سنگین و یا ورزشهای قدرتی مانند کشتی یا وزنه برداری یا شرکت در ورزشهای رقابتی و مسابقات نیاز به کنترل فشارخون و انجام اکوی قلب و گرفتن تاییده از دکتر قلب میباشد.

رژیم غذایی برای کودک با فشار خون بالا چگونه باید باشد ؟

رژيم کم نمک و کم چربی زیر بنای اصلی رژیم غذایی این کودکان است . بخصوص در کودکان چاق رعایت رژیم غذایی و کاهش وزن به طور بارزی میتواند نیاز به دارو را در این کودکان کاهش داده یا حذف کند.استفاده ازلبنیات  سبزیجات و میوه جات بخصوص آنهایی که غنی از پتاسیم و منیزیم هستند در کنترل فشار خون موثر است .

 موز ، زردآلو ، پرتقال ، انجیر ، گریپ‌فروت، هلو، انگور و آلو میوه‌هایی سرشار از پتاسیم هستند و سیب‌زمینی، سیر، کلم بروکلی ، کدو سبز، قارچ و گوجه‌فرنگی و سبزی‌ها سرشار از پتاسیم هستند. حبوبات نیز از این نظر غنی‌اند. منابع منیزیم شامل جوانه گندم برشته ، بادام زمینی، سیب زمینی، اسفناج، شیر، نان سبوس دار و مرغ است. منابع غذایی کلسیم شامل شیر و لبنیات و ماهی است.

دکتر زهرا پورنصیری، فوق تخصص کلیه و محاری ادرار کودکان و نوجوانان