اسیدوز چیست و چرا خون اسیدی میشود؟

اسیدوز چیست؟

اسیدوز به وجود یون هیدروژن بالا⁺   Hدر مایعات بدن میگویند.بدن برای حفظ عملکرد مطلوب، باید تعادل اسید و بازدر خون را حفظ کند. اگر بدن بیش از حد اسیدی یا قلیایی شود، می‌تواند مشکلات جدی برای سلامتی ایجاد کند.

میزان اسیدی بودن مواد با روشهای مختلف و با معیار PH که بین 0 تا 14 میتواند متغییر باشد،  سنجیده میشود.PH بالای 7 قلیایی و زیر 7 اسیدی محسوب میشود.

اسیدهای رایج

اسیدها شامل مواد شیمیایی هستند که در نام آنها کلمه “اسید” وجود دارد. به عنوان مثال می توان به اسید هیدروکلریک، اسید استیک و اسید هیالورونیک اشاره کرد. بیشتر میوه ها و سبزیجات اسیدی هستند. پوست و موی انسان نیز همینطور است که pH پایینی دارد تا از بدن در برابر عوامل بیماری زا محافظت کند. قهوه، چای و شیر همگی اسیدی هستند. ترشحات معده البته اسیدی است.

مواد شیمیایی خنثی

آب خالص خنثی است. با این حال، آب لوله کشی ممکن است کمی اسیدی یا بازی باشد. حل کردن نمک خوراکی در آب باعث تغییر PH آن نمی شود، بنابراین آب نمک معمولی خنثی است. آب دریا قلیایی است و خنثی نیست. شیر تازه تقریباً خنثی است، اما با ترش شدن، اسیدی تر می شود. روغن نباتی (که محلول آبی نیست) معمولاً با کاغذ تورنسل خنثی می شود.

قلیا یا باز

خون انسان کمی قلیایی است. جوش شیرین (بی کربنات سدیم)  قلیایی است.پاک کننده ها پایه هایی از جمله صابون، مواد شوینده، سفید کننده،لوله باز کن و آمونیاک و پاک کنندها قلیا یی هستند.

در جدول زیر PH بعضی از مواد غذایی و شیمیایی آورده شده است.(www.elm-gozar.blogfa.com)

گاه جداولی را مشاهده خواهید کرد که مقادیر pH کمی متفاوت با جدول بالا  را برای برخی مواد شیمیایی نشان می دهد. معمولاً محدوده ای برای  pH برای یک ماده وجود دارد. به عنوان مثال، اسیدیته میوه به خاک، دما، رسیدگی و سایر عوامل بستگی دارد. PH یک صابون  بسته به مواد موجود در فرمول آن میتواند متغییر باشد.یا  PH خاک از 3 تا 10 متغیر است. بنابراین، زیاد درگیر اعداد و ارقام نباشید.

میزان طبیعی اسیدی خون ما چقدر است ؟

PH طبیعی بدن بین 7.35 تا 7.45 میباشد.در صورت PH زیر 7.35 ما با اسیدوز یا خون اسیدی مواجه هستیم.هر چند این اعداد از نظر ریاضی تفاوت ناچیزی دارند ولی در صورت خارج شدن از این محدوده عوارض جدی برای بدن ایجاد میکنندبه طوری که PH زیر 6.7 را تهدید کننده حیات میدانند.

وقتی مایعات بدن شما اسید بیش از حدی داشته باشد، به آن اسیدوز می‌گویند. اسیدوز زمانی اتفاق می‌افتد که کلیه‌ها و ریه‌ها نتوانند PH بدن را در تعادل نگه دارند. در این حالت بسیاری از فرآیندهای بدن اسید تولید می‌کنند. معمولا ریه‌ها و کلیه‌های شما می‌توانند عدم تعادل PH  را جبران کنند، اما مشکلات مربوط به این اندام‌ها می تواند منجر به تجمع اسید اضافی در بدن شما شود.

چه عاملی باعث اسیدی شدن خون میشود؟

دو عامل  باعث تولید اسید در بدن میشود1/ در فرایند فعل و انفعالات پروتیین های بدن  اسید تولید میشود که کلیه ای سالم باید آنرا دفع کنند .2/در پروسه  مصرف اکسیژن دی اکسید کربن تولید میشود که با تنفس طبیعی و موثر دی اکسید کربن باید از طریق ریه ها خارج شود.در غیر این صورت در خون تجمع پیدا میکند و با آب ترکیب شده و اسید کربنیک یا H2CO3  تولید میکند.

علل بیماری اسیدوز

به طور کلی دو نوع اسیدوز تنفسی و اسیدوز متابولیک وجود دارند و علت هر کدام متفاوت است:

اسیدوز تنفسی

• اسیدوز تنفسی زمانی اتفاق می‌افتد که دی‌اکسید کربن نمیتواند توسط ریه ها از بدن خارج شود .و تجمع آن در خون و ترکیب آن با مولکول آب باعث تولید اسید میشود. علت عدم توانایی ریه برای این وظیفه خود به دلالیل مختلفی میباشد:
• تعداد تنفس کم شود:فرضا بجای حدود 15 بار تنفس در دقیقه در نتیجه مسمومیت با بعضی از داروها از جمله دسته اپویید یا تریاک یا به علت آسیب به اعصاب ریه و ضعف عضلانی عضلات تنفسی و یا ضربه شدید به قفسه سینه این تعداد به زیر ده بار میرسد و در نتیجه آن دفع دی اکسید کربن ناکافی میشود.
• انقباض برونش ها یا همان راههای هوایی: فرضا در بیماری آسم که تبادل هوا را مختل میکند.
• آسیب به حبابچه ای راههای هوایی :مثلا پر شدن آنها از ترشحات عفونی یا خون یا مایعات پس زده شده از قلب که تبادل اکسیژن و دی اکسید کربن را مختل میکند.

اسیدوز متابولیک

علت اسیدوز متابولیک به دو دلیل عمده میتواند اتفاق بیفتد

1/تولید بیش از اندازه اسید یا یون هیدروژن :این حالت ناشی از اشکالات یا کمبودهای آنزیمی است که فرایند تخریب و باز سازی اسید آمینه های خون به درستی انجام نمیشود و این مسیله منجر به تجمع اسیدی میشودکه  در حالت عادی نباید تولید میشد یا به راحتی قابل خنثی شدن بود.علت کمبودهای آنزیمی اغلب در زمینه بیماریهای ارثی میباشد و یک دسته بزرگ از این بیماریها، بیماریهای متابولیک ارثی نامیده میشود و این بیماریهای ارثی با تظاهرات متنوعی از علایم که میتواند عصبی مغزی ،عضلانی ،کبدی ،کلیوی یا خونی و … باشد بروز کند.هرچند سن بروز این بیماریها معمولا در دوره کودکی است ولی گاهی بروز علایم تا دهه 5 و 6 زندگی نیز میتواند به تعویق بیفتد.

2/بی کفایتی کلیه در دفع مقادیر معمول اسید تولید شده :مانند نارسایی کلیه یا بیماریهایی که پمپهای مسیول دفع اسید در لوله های کلیه را تحت تاثیر قرار میدهد. از این دسته میتوان به اسیدوز لوله ای کلیه یا RTA اشاره کرد .RTA  چند نوع دارد از جمله distal RTA ،proximal RTA ، و سندرم فانکونی .در مورد RTA  در مقاله جداگانه ای مفصل تر صحبت میکنیم.

3/دفع بی کربنات که مولکول مسیول خنثی سازی یا بافر لازم برای خنثی سازی اسید در خون است .مانند اسهال،یا مصرف بعضی از داوها مثل استوزولامید یا توپیرامات و…که در این موارد بی کربنات دفع میشود.

چند نوع بیماری مهم که در آنها خون اسیدی میشود:

اسیدوز دیابتی یا DKA: این نوع در افراد مبتلا به دیابت نوع 1 رخ می‌دهد. اگر بدن شما فاقد انسولین کافی است، کتون‌ها در بدن شما تجمع یافته و خون شما را اسیدی می‌کنند.

اسیدوز لاکتیک: زمانی رخ می‌دهد که اسید لاکتیک بیش از حد در بدن شما وجود داشته باشد. علت ایجاد آن می‌تواند شامل بیماریهای میتوکندریال ارثی ،مصرف مزمن الکل، نارسایی قلبی، سرطان، تشنج، نارسایی کبد، کمبود اکسیژن طولانی مدت و قند خون پایین باشد. حتی ورزش طولانی مدت می‌تواند منجر به تجمع اسید لاکتیک شود.

اسیدوز توبولار کلیه یا RENAL TUBULAR ACIDOSIS (RTA): زمانی اتفاق می‌افتد که پمپهای مسیول دفع اسید در لوله های کلیه کارآیی لازم را ندارند .علت آن میتواند ناشی از بیماریهایی ارثی باشند که مستقیما آن پمپ را درگیر کرده است  یا به علت رسوب بعضی مواد مثلا سرب یا آهن یا حتی بعضی داروها مثل لیتیوم باشد. به دفع اسیدها به ادرار نیستند.

بیماریهای متابولیک:مانند ارگانیک اسیدمیا،اختلالات اکسیداسیون اسیدهای چرب ،اختلالات سوخت کربوهیدرات و قند

عوامل خطرساز اسیدوز

• عواملی که می‌توانند در ابتلا به اسیدوز نقش داشته باشند، عبارتند از:
• رژیم غذایی پرچرب یا پر پروتیین که کربوهیدرات کمی دارد
• نارسایی کلیه
• اسهال
• مسمومیت با آسپرین یا متانول
• دیابت

بالا رفتن اسید خون چه علایم و عوارضی  دارد؟

هر دو اسیدوز تنفسی و متابولیک علائم بسیاری دارند. با این حال، علائم اسیدوز بر اساس علت آن متفاوت است:

• تنفسهای سریع با عمق کم
• خستگی زودرس
• خواب آلودگی
• سرگیجه
• سردرد
• بی اشتهایی
• کاهش قدرت انقباض قلب
• نامنظمی ضربان قلب
• افزایش ضربان قلب
• افت فشارو شوک
• سنگ سازیهای مکرر کلیه
• مقاومت به هورمون رشد و اختلال وزن گیری
• نرمی استخوان و دردهای استخوانی و دفورمیتی و تغییر شکل استخوانها بخصوص استخوانهای پا در ابتدا.
• پرادراری
• شب ادراری
• نفروکلسینوز یا رسوب کلسیم در بافت کلیه

راه های تشخیص بیماری اسیدوز

هیچ فردی با شکایت اسیدوز به پزشک مراجعه نمیکند.بلکه عاملی که کار بیمار مبتلا به اسیدوز را به پزشک و بیمارستان میکشاند یا علایم بیماری زمینه ای است  یا عوارض اسیدوز.

یک پزشک حاذق با گرفتن شرح حال و معاینه اولیه متوجه احتمال اسیدوز شده و برای شما درخواست آزمایش گاز خونی میکند. برای بررسی سطح اکسیژن وبی کربنات و دی‌اکسید کربن و PH خون، آزمایش گاز خونی انجام می‌شود. به علاوه، یک تست متابولیک پایه، عملکرد کلیه و تعادل pH بدن شما را بررسی می‌کند. همچنین میزان کلسیم، پروتئین، قند خون و سطح الکترولیت شما را اندازه‌گیری می‌کند. اگر این آزمایشات با هم انجام شوند، می‌توانند انواع مختلف اسیدوز را تشخیص دهند.

با توجه به این آزمایشات اولیه پزشک مشخص میکند که نوع اسیدوز تنفسی یا کلیوی یا هر دو میباشد.

در برخی از موارد بخصوص در نوع اسیدوز متابولیک نیاز به انجام تستهای گرانقیمت،تصویربرداریهای متعدد یا حتی بررسی ژنتیکی برای یافتن علت میباشد.

راه های درمان اسیدوز

معمولا پزشکان باید بدانند چه چیزی باعث اسیدوز شما می‌شود تا نحوه درمان آن را تعیین کنند. با این حال، برخی از درمان‌ها را می توان برای هر نوع اسیدوز استفاده کرد. به عنوان مثال، پزشک ممکن است بی‌کربنات سدیم (جوش شیرین) به شما بدهد تا pH خون شما افزایش یابد. این کار را می‌توان از طریق دهان یا به صورت وریدی انجام داد. ولی به طور کلی درمان اسیدوز باید بر اساس نوع و علت آن صورت بگیرد.

درمان اسیدوز تنفسی

راه‌های درمانی این بیماری معمولا برای کمک به ریه‌های شما طراحی شده‌اند. به عنوان مثال، ممکن است داروهایی برای گشاد شدن مجرای تنفسی به بیمار داده شود. همچنین دستگاه اکسیژن نیز برای برخی از این بیماران تجویز می‌شود. در صورت انسداد راه هوایی یا ضعف عضلانی، دستگاه CPAP می‌تواند به شما در تنفس کمک کند.

درمان اسیدوز متابولیک

همانطور که مطالعه کردید، انواع خاصی از اسیدوز متابولیک وجود دارند و برای هر کدام راه‌های درمانی متفاوتی پیشنهاد می‌شوند. برای افراد مبتلا به اسیدوز با کلر بالای خون ، معمولا بی‌کربنات سدیم خوراکی تجویز می‌کنند. اسیدوز ناشی از نارسایی کلیه، ممکن است با سدیم سیترات درمان شود. بیماران دیابتی مبتلا به کتواسیدوز، مایعات وریدی و انسولین دریافت می‌کنند تا PH آن‌ها متعادل شود. درمان اسیدوز لاکتیک بسته به علت می‌تواند شامل مکمل‌های بی‌کربنات، مایعات وریدی، اکسیژن یا آنتی بیوتیک‌ها باشد.

پیشگیری از اسیدوز

پیشگیری از اسیدوز عملا پیشگیری از عامل ایجاد کننده آن میباشد.

نتیجه‌گیری

همانطور که مطالعه کردید، با پیشگیری از بیماری اولیه و انجام آزمایش‌های مختلف می‌توانید از اسیدوز جلوگیری کرده و یا علت آنرا مشخص کنیدو در زمان مناسب آن را درمان کنید.علایم اسیدوز همیشه پر سر و صدا نیست .فرضا در کودکان در بسیاری از مواقع پزشک  صرفا در حین بررسی اختلا ل وزن گیری  یا شن ریزه در کلیه یا پرادراری و پرنوشی  متوجه خون اسیدی  به عنوان عامل این مشکلات میشود بنابراین پیشنهاد می‌شود که چکاپ سالانه کودک  خود را جدی بگیرید و در صورت نیاز با پزشک مشورت کنید.

شما می‌توانید در صورت نیاز  برای مشاوره آنلاین یا دریافت نوبت حضوری به صفحه اصلی وبسایت WW.DRPOURNASIRI.COM  مراجعه نموده یا با شماره منشی 09386282527 تماس حاصل نمایید.

دکتر زهرا پورنصیری/نفرولوژیست کودکان و نوجوانان

انتشارمطلب فوق در صورت ذکر منبع (www.drpournasiri.com)و نام نویسنده بلا مانع است.