اگر شما یا یکی از عزیزان‌تان تا به حال در بیمارستان بستری شده‌اید، ممکن است پزشک درخواست انجام “آزمایش گاز خونی” یا ABG (Arterial Blood Gas) داده باشد. این آزمایش اطلاعات مهمی درباره سلامت ریه‌ها، سطح اکسیژن و دی‌اکسید کربن خون و همچنین تعادل اسیدی-بازی بدن ارائه می‌دهد.
در این مطلب، به زبان ساده توضیح می‌دهیم که آزمایش گاز خونی چیست، چرا انجام میشود، چگونه انجام می‌گیرد ونتایج آن چه معنایی دارد.
آزمایش گاز خونی یکی از آزمایش‌های مهم برای بررسی عملکرد ریه‌ها و تعادل اسیدی-قلیایی (pH) خون است. این آزمایش میتواند میزان اکسیژن (O₂)، دی‌اکسیدکربن (CO₂) و اسیدیته خون را اندازه‌گیری کند. پزشکان معمولاً از این تست برای بررسی نحوه تنفس و تبادل گازها یا تولید اسید نابجا در بیماریهای متابولیک در بدن استفاده می‌کنند.
چرا آزمایش گاز خونی اهمیت دارد؟
بدن ما برای عملکرد صحیح به تعادل دقیقی بین اکسیژن و دی‌اکسیدکربن نیاز دارد. وقتی این تعادل به هم می‌خورد، ممکن است نشانه‌ای از مشکلات تنفسی یا متابولیکی باشد. آزمایش گاز خونی میتواند به پزشک کمک کند بفهمد که آیا:
- ریه‌ها به خوبی اکسیژن را وارد بدن و دی‌اکسیدکربن را خارج می‌کنند یا نه.
- کلیه‌ها و سایر ارگان‌ها در تنظیم تعادل اسید و باز (pH) موفق هستند یا نه.
- بیمار نیاز به اکسیژن بیشتر یا دستگاه کمک تنفسی دارد یا نه.
چه زمانی پزشک آزمایش گاز خونی را تجویز می‌کند؟
پزشک ممکن است در شرایط زیر این آزمایش را تجویز کند:
- تنگی نفس شدید یا ناگهانی
- مشکلات مزمن ریوی مثل آسم یا بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD)
- در شرایطی که پزشک مشکوک به یک بیماری متابولیک ارثی باشد مانند کم وزنی شدید ،تشنج ،اختلال رشد ،عقب ماندگی ذهنی ،بزرگی کبد و طحال بدون علت ، بیماریهای عضلانی مادرزادی
- نارسایی کلیه
- سنگ کلیه
- فشارخون بالا در کودکان
- در مصرف طولانی مدت بعضی داروها برای پایش عوارض آنها
- حمله قلبی یا ایست قلبی
- شوک یا خونریزی شدید
- تحت نظر بودن بیمار در بخش مراقبت‌های ویژه (ICU)
- پایش سطح اکسیژن در بیماران با اکسیژن‌تراپی
آزمایش گاز خونی چگونه انجام میشود؟
این آزمایش میتواند از نمونه گیری از شریان یا ورید انجام شود.در مواردی که مشکل تنفسی و احتمال کمبود اکسیژن رسانی وجود داشته باشد باید حتما نمونه خون شریانی تست شود.رایج‌ترین محل نمونه‌گیری سرخرگ مچ دست است. چرا که در آنجا دسترسی به سرخرگ رادیال آسان‌تر است.
مراحل نمونه‌گیری به صورت زیر است:
- ابتدا محل مورد نظر با ضدعفونی‌کننده تمیز میشود.
- سوزن ظریفی وارد سرخرگ یا مویرگ شده و مقدار کمی خون گرفته میشود.
- نمونه بلافاصله در دستگاهی به نام آنالایزر گاز خونی بررسی میشود.و در عرض چند دقیقه نمونه آنالیز و جواب ارایه میشود.
- نتایج شامل مقادیر pH، فشار جزئی اکسیژن (PaO₂)، فشار جزئی دی‌اکسیدکربن (PaCO₂)، بی‌کربنات (HCO₃⁻) و میزان اشباع اکسیژن (SaO₂) هستند.
آیا نمونه‌گیری از سرخرگ دردناک است؟
چون سرخرگ‌ها دیواره‌های ضخیم‌تر و فشار بالاتری دارند، ممکن است نمونه‌گیری از آنها کمی دردناک‌تر از نمونه‌گیری از ورید باشد. برخی افراد ممکن است احساس سوزش یا فشار کنند، ولی این احساس معمولاً موقتی است.بجز در شرایط خاص ودر بیمار بد حال نیازی به نمونه گیری از سرخرگ نیست و انالیز خون وریدی برای تفسیر نتیجه کافی و قابل اعتماد است.
تفسیر نتایج آزمایش گاز خونی به زبان ساده
در ادامه به برخی از مهم‌ترین پارامترها و معانی آنها اشاره می‌کنیم .با توجه به پیچیدگی تفسیر گاز خونی این تست حتما باید توسط یک پزشک متخصص که از شرح حال بیمار و عوامل مخدوش کننده این تست اطلاع کافی دارد تفسیر شود و صرف مقادیر عددی هر آیتم به هیچ وجه قابل تفسیر نیست:
- pH خون: اگر پایین باشد (کمتر از 7.35) یعنی اسیدوز داریم، اگر بالا باشد (بیشتر از 7.45) یعنی آلکالوز داریم.
- PaO₂ فشار اکسیژن:اگر پایین باشد، نشان‌دهنده کمبود اکسیژن در بدن است.
- PaCO₂ فشار دی‌اکسیدکربن: اگر بالا باشد، ممکن است به معنی تجمع CO₂ و مشکل در دفع آن از طریق ریه باشد.
- HCO₃⁻ بی‌کربنات: نقش مهمی در تعادل pH دارد. تغییرات آن میتواند نشانه اختلالات متابولیکی باشد.
- SaO₂ اشباع اکسیژن:درصد اکسیژن متصل به هموگلوبین در خون است. عدد پایین‌تر از ۹۰٪ معمولاً نگران‌کننده است.
نکاتی برای آمادگی قبل از انجام آزمایش
- اگر اکسیژن دریافت می‌کنید، حتماً به پزشک یا پرستار اطلاع دهید.
- در بعضی موارد لازم است قبل از آزمایش مدتی بدون اکسیژن باقی بمانید.
- آزمایش معمولاً به آمادگی خاصی نیاز ندارد، اما بهتر است قبل از آن به آرامش نسبی برسید تا نتایج دقیق‌تر باشند.
مزایای آزمایش گاز خونی چیست
- نتایج سریع و دقیق
- کمک به تشخیص مشکلات تنفسی و متابولیکی
- کنترل وضعیت بیماران در بخش ICU یا اورژانس
- ارزیابی اثربخشی دستگاه‌های تنفس مصنوعی و اکسیژن‌تراپی
آیا این آزمایش برای کودکان هم قابل انجام است
بله، آزمایش گاز خونی در کودکان، نوزادان و حتی نوزادان نارس هم انجام میشود. و اتفاقا در این قشر کاربردهای بسیار زیادی دارد و مکرر توسط پزشکان اطفال درخواست میشود.در این موارد معمولاً پرسنل باتجربه‌تر وارد عمل می‌شوند تا با دقت و ظرافت بیشتر خون‌گیری انجام شود.
سخن پایانی
آزمایش گاز خونی یکی از ابزارهای مهم پزشکی برای تشخیص و مدیریت شرایط حیاتی بدن است. اگرچه ممکن است کمی ناراحت‌کننده باشد، اما اطلاعاتی بسیار ارزشمند درباره عملکرد ریه‌ها، تعادل اسید و باز، و وضعیت کلی سلامت فرد در اختیار پزشک قرار می‌دهد. دانستن مفهوم این آزمایش به شما کمک می‌کند با آرامش بیشتری آن را انجام دهید و در مسیر درمان خود نقش فعالتری ایفا کنید.
دکتر زهرا پورنصیری ،متخصص کودکان و نوزادان ،نفرولوژیست
در صورت نیاز به مشاوره آنلاین یا دریافت نوبت حضوری میتوانید با شماره 09386282527 تماس حاصل فرمایید.
بدون دیدگاه